lunes, 4 de febrero de 2013

AGATE DEUNA - SANTA ÁGUEDA

Agate Deuna Sizilian bizi zen eta martirio sufritu zuen. Bularrak moztu zizkioten Palermoko gobernadorearekin ezkondu nahi izan ez zuelako. Hurrengo egunean sendatu zegoen, mirari bati esker. Honez gero, gobernadoreak hile gin zuen, sordina zela pentsatuz.


Agate Deunaren eguna otsailaren 5ean ospatzen dugu eta Nafarroako herri batzuetan jai nagusia da. Euskal Herrian bezpera egunean ospatzen da. Hala ere, misterio handia da Agate Deunaren jaia Italiatik, hain urrunetik, honaino ailegatzea. Hona hemen ospakizun batuzk:

- Sua: italiarrek Etna sumendiarekin eta lurrikarekin erlazionatzen dute Agate Deuna. Euskal Herrian, Nafarroan batez ere, tximiniak garbitzen dira, suak kanpandorretan pizten dira, etab.

- Zarata: herri batzuetan kanpaiak jotzen dituzte, jo eta ke. Jaia adierazteko eta bide batez sorginak usatzeko balio omen du horrek.

- Emakumetasuna: Agate Deunaren martirio kontutan hartuta, leku batzuetan inudeen patroia dute, bularretako gaixotasunetatik gordetzen duelako. Melidan eta Altasun emakumeak dira jalaren protagonistak: beraiek kanpaiak jotzen eta bertsoak botatzen dituzte.

- Agate Deunaren bezperako jaia: Euskal Herrian bezpera egunean ospatzen dugu jaia, kaleetatik kantatzen ibiliz. Antzina, baserrietan, oso jai garrantzitsua zen, egun osoa irauten zuelarik. Baserriz baserri joaten ziren lagunak Agate Deunaren martirio aeta historioa jakinarazten, eta bat-bateko bertsoak botatuz. Bertsolaro on bat zeramaten edo haiek botatzen zituzten auzo edo herrian urtean zehar gertatu zenari buruzko bertsoak. Janari eta dirua hartzen zuten honen truke.

Agate Deuna

Aintzaldu daigun Agate Deuna

bihar da ba Deun Agate,

etxe honetan zorion hutsa

betiko eu(ki)ko al dabe.

Deun Agatena batzeko gatoz

aurten be igazko berberak,

igaz lez hartu gagizuez ta

zabaldu zuen sakelak.

Zorion etxe hontako denoi

oles egitera gatoz,

aterik ate ohitura zaharra

aurten berritzeko asmoz

Ez gagoz oso aberats diruz

ezta ere oinetakoz,

baina eztarriz sano gabiltza

ta kanta nahi degu gogoz.


Santa Ageda bezpera dogu

Euskal Herriko eguna,

etxe guztiak kantuz pozteko

aukeratua doguna.


Orain bagoaz alde egitera

agur dautsugu gogotik;

Agate Deuna bitarte dala

ez eizue izan kalterik... IEUP!



Santa Águeda era natural de Sicilia. Sufrió castigo y martirio a causa de su negativa a casarse con El gobernador de Palermo. Sin embargo, al día siguiente apareció curada, lo cual hizo que el gobernador la tomara por bruja y la condenara a muerte.

El día de la celebración es el 5 de febrero, pero en Euskal Herria se celebra la víspera, saliendo las cuadrillas por la calles a cantar. En algunos pueblos e Navarra es fiesta casi patronal y es curioso el arraigo de una costumbre venida de tan lejos. He aquí algunas celebraciones relacionadas con la santa:

- El fuego: los italianos identifican a Santa Águeda como protectora contra los volcanes y terremotos, particularmente contra el Etna. En Navarra se realizan varias actividades relacionadas con el fuego, como limpiar las chimeneas o encender fogatas en los campanarios.

- El ruido: en algunos pueblos tocan las campanas incansablemente, para anunciar la fiesta y espantar a las brujas.

- Las mujeres: relacionada con el martirio de la santa, a la que cortaron los pechos, está la costumbre de considerar a Santa Águeda como patrona de las nodrizas, ya que se supone que preserva de los males de los senos. En Mélida y Altsasu las mujeres son las protagonistas de la fiesta: ellas tocan las campanas, cantan los versos, etc.

- La fiesta de la víspera de Santa Águeda: antiguamente, en los caseríos, la fiesta era muy importante, duraba todo el día. Las cuadrillas iban de caserío en caserío, contando el martirio y la historia de la santa, y cantando versos espontáneos. Acostumbraban a contratar un bertsolari ejercitado o cantaban ellos mismos versos sobre lo ocurrido en el pueblo durante el año. A cambio recibían dinero y alimentos.





No hay comentarios: